Bałkany w komiksie i powieści graficznej

Literatura bałkańska to nie tylko powieści i reportaże, dlatego czas przybliżyć Wam kilka tytułów pokazujących Bałkany w komiksie.

Światowy Dzień Publicznego Czytania Komiksów obchodzony jest co roku 28 sierpnia. Nie jest to data przypadkowa. Tego dnia bowiem przypada rocznica urodzin Jacka Kirby’ego, słynnego amerykańskiego rysownika. Artysta ten odpowiada za stworzenie postaci dla Marvela (m.in. Hulka, X-Mena, Thora czy Fantastycznej Czwórki). Z Bałkanami żadnych związków nie miał, ale czemu nie wykorzystać tego dnia i nie sprawdzić, jak wyglądają Bałkany w komiksie?

Bałkany w komiksie – graficzne białe kruki

Miłośnicy literatury bałkańskiej nie mają lekko, kiedy poszukują wielu ważnych tytułów wydanych przed laty. Reportaże czy powieści pisane przez autorów pochodzących z rejonu byłej Jugosławii nie są (niestety) powielane w dziesiątkach tysięcy egzemplarzy. Nie inaczej sprawa wygląda w przypadku komiksów, które – choć autorów mają z innej części świata – poruszają bałkańską tematykę. Dwa tytuły, o których poniżej piszę, pojawiają się na aukcjach sporadycznie. Zdecydowanie warto jednak poświęcić chwilę na ich odnalezienie.

„Faks z Sarajewa” – komiks autorstwa Joe Kuberta oparty jest na prawdziwej wojennej korespondencji. Jego głównym bohaterem jest Ervin Rustemagić, bośniacki wydawca, dystrybutor i autor praw do komiksów, a także europejski agent Kuberta. Na początku lat 90. mieszkał on z rodziną w Holandii. Na krótko przed wybuchem wojny wrócił jednak do Sarajewa, by dzieci mogły chodzić do szkoły ze swoimi rówieśnikami. Nikt przecież nawet w najgorszych snach nie przypuszczał, że w niedługim czasie dojdzie do pełnoskalowego konfliktu, a miasto zostanie oblężone na wiele lat.

Próbując wydostać się z Sarajewa, Rustemagić wysyłał dziesiątki faksów do znajomych z branży rozsianych po całym świecie. Nawiązywał również kontakty z przedstawicielami władz w wielu krajach. Komiks jest więc zapisem walki o przetrwanie, o uratowanie rodziny. Między rysunkami zamieszczone są również fragmenty korespondencji Ervina i jego przyjaciół. „Faks z Sarajewa” jest więc zapisem dramatycznych relacji z codzienności w ostrzeliwanym mieście. Opowieścią o wojnie z perspektywy „zwykłego” mieszkańca.

„Strefa bezpieczeństwa Goražde” – opowieść Joego Sacco określana jest jako arcydzieło komiksowego dziennikarstwa. Bez wątpienia „Strefa…” nie jest zwykłą powieścią graficzną. Można ją wręcz określać komiksowym reportażem. O czym więc traktuje? Goražde w czasach Jugosławii było miastem w większości zamieszkanym przez Boszniaków (muzułmańskich Bośniaków). Po wybuchu wojny stało się celem ataków ze strony Bośniackich Serbów, którzy chcieli przejąć teren enklawy i dokonać czystki etnicznej. W kwietniu 1993 roku miasto zostało ogłoszone przez ONZ strefą bezpieczeństwa, która miała dać schronienie dla kilkudziesięciu tysięcy uchodźców. Niestety, mimo obecności sił pokojowych, Goražde w kolejnych latach nie było wolne od brutalnych ataków.

Sacco odwiedził Goražde czterokrotnie, a komiks jest zapisem dziesiątek rozmów, które przeprowadził z mieszkańcami oblężonego miasta. Portretuje codzienne życie w enklawie. Opowiada o przebiegu konfliktu, ale też przybliża tło wydarzeń, które doprowadziły do krwawej wojny. Przede wszystkim jednak jest to opowieść o ludziach. O ich walce o przetrwanie oraz o umiejętności przystosowania się do najtragiczniejszych warunków.

Warte uwagi powieści graficzne i komiksy o Bałkanach

Kolejne tytuły, które znajdują się w tym zestawieniu, są już o wiele łatwiej dostępne. Ich tematyka również krąży wokół działań wojennych.

„Powrót do Kosowa” – oszczędny w słowach i opisach komiks jest osobistą opowieścią Ganiego Jakupiego. Mężczyzna, choć urodził się w Prisztinie, większość swojego życia spędził poza krajem. Wojnę obserwował na emigracji w Hiszpanii. W Kosowie została jednak cała jego najbliższa rodzina. Jakupi śledził więc wszystkie artykuły w hiszpańskiej i francuskiej prasie. Obserwował negocjacje NATO z Serbią. Pewnego dnia zaproponowano mu akredytację dziennikarską, by zrealizował reportaż o swoim powrocie na Bałkany. I komiks ten jest właśnie opowieścią o zderzeniu się z kosowską rzeczywistością. O mierzeniu się ze wspomnieniami i emocjami. I o próbie ułożenia swojego świata na nowo.

„Pozdrowienia z Serbii” – tym razem czytelnik może zapoznać się z opisem wojny z lat 90. z serbskiej perspektywy. Aleksandar Zograf zaczął tworzyć wtedy jednostronicowe „Pozdrowienia z Serbii” i zamieszczać je w internecie, niejako w formie komiksowego dziennika. Ograniczony przestrzenią jednej kartki, wyjątkowo dbał o szczegóły i zwięzłość swojego przekazu. Autor dokumentuje wydarzenia w Serbii począwszy od 1991 roku, ale szczególnie dużo miejsca poświęca bombardowaniom kraju przez NATO. Naloty prowadzone były od 24 marca do 10 czerwca 1999 roku i miały na celu zakończenie działań Serbii przeciwko ludności albańskiej w Kosowie i wymuszenie zakończenia czystek etnicznych. Ostatnie sceny z komiksu sięgają początku lat 2000. Zograf pokazuje w swoim komiksie, że jugosłowiański konflikt był totalnym chaosem, w którym pogubili się nie tylko jego główni uczestnicy, ale również Zachód obserwujący wszystko z oddali.

Bałkany w komiksie potrafią zaskoczyć

„Bośniacki płaski pies” – zdecydowanie najbardziej surrealistyczny komiks w tym zestawieniu. To osobliwe połączenie osobistych przeżyć autorów i faktów historycznych. Szalona podróż bohaterów zaczyna się podczas Konwentu Komiksu Alternatywnego w Słowenii. Dostają oni telefon od dawnego kolegi ze studiów, który sprawia, że postanawiają wyruszyć do powojennego Sarajewa. I tutaj zaczyna się prawdziwa jazda bez trzymanki. Jest lodówka z zamrożonym marszałkiem Tito, są wdowy ze Srebrenicy polujące na amerykańskich żołnierzy i ich DNA. Jest też ciężarówka strzelająca lodami i tytułowe płaskie psy (przejechane przez czołgi, ale wciąż żywe). A w tle do wszystkiego pojawia się jeszcze konkurs Eurowizji. Ten makabryczny i groteskowy zarazem chaos jest jednocześnie gorzkim opisem bezsensu wojny.

Bałkany w komiksie współcześnie i w przeszłości

„Partyzanci” – najstarsza seria bałkańskich komiksów w tym zestawieniu. Jest ona wynikiem współpracy serbskiego scenarzysty Ðorđe Lebovicia i chorwackiego rysownika Julia „Julesa” Radilovicia. Była tworzona w latach 1977-1989 na zamówienie holenderskiego czasopisma „Eppo”. W Polsce seria została wydana w formie zbiorczej w trzech tomach. Na okładce drugiego tomu widnieje nazwisko Rustemagić i nie jest to przypadkowa zbieżność. Główny bohater „Faksu z Sarajewa” pracował przy scenariuszu do „Partyzantów”. A o czym jest ten komiks? To seria przygód partyzantów walczących w Jugosławii z Niemcami w czasie II wojny światowej.

„Radosav. Poranna mgła” – to krótki komiks o nieco odleglejszej historii. Boris Stanić zobrazował biografię swojego dziadka, który tuż po II wojnie światowej, w 1947 r., trafił do serbskiego sierocińca. Komiks jest raczej ilustracją wybranych epizodów z życia Radosava niż porywającą fabułą, ale są to wydarzenia w pewnym stopniu uniwersalne. Chociaż praca Stanicia niczym szczególnym się nie wyróżnia, warto odnotować ją w tym zestawieniu.

„Petar i Liza” – najnowsza publikacja na naszym rynku, która ukazała się wiosną tego roku. Autorem jest chorwacki artysta Miroslav Sekulić-Struja. Głównym bohaterem tej powieści graficznej jest Petar. Gdy wraca do domu po dwuletniej służbie w byłej jugosłowiańskiej armii, nie potrafi się odnaleźć w cywilnym życiu, czuje się oderwany od rzeczywistości. Zagubiony w codzienności. Nieoczekiwanie jednak na jego drodze pojawia się Liza, pełna radości życia tancerka. Ich romans przywraca Petarowi nadzieję i tworzy bezpieczną oazę w szarym świecie, dopóki do głosu nie zaczną dochodzić jego wewnętrzne demony. Historia Sekulicia-Struji pokazuje pełen przekrój emocji z jakimi mierzy się człowiek. Jest też opowieścią o walce z depresją i niezaleczonymi traumami z przeszłości.

Bałkańska biblioteczka i czwartki z #hvalakultura

I jak podoba Wam się to zestawienie? Czytaliście już któryś z tytułów? A może w Wasze ręce trafiła publikacja, która nie znalazła się na tej liście? Koniecznie dajcie znać w komentarzu! I pamiętajcie: komiksy z powyższej listy nie będą odpowiednie dla młodszych czytelników. Myślę, że każdą z pozycji oznaczyłabym co najmniej kategorią 15/16+.

Artykuł „Bałkany w komiksie” jest kolejnym zestawieniem, który pojawił się w dziale kultura. Z wielką przyjemnością przyjęłam propozycję redagowania tej części bloga (więcej o mnie i co tutaj robię, możecie przeczytać tutaj) i regularnie przygotowuję dla Was treści. Możecie tutaj znaleźć pomysły, po jaką książkę warto sięgnąć oraz muzyczny kącik, gdzie staram się przekazać Wam moją miłość również do bałkańskiej muzyki. O wszelkich nowościach z tego działu i innych muzycznych, książkowych i filmowych inspiracjach będziecie mogli znaleźć informacje w czwartki na Facebooku i Instagramie pod hasłem #hvalakultura (lub wyszukać na blogu po tagach).